Ogólny zakaz stosowania nieuczciwych praktyk handlowych znajduje się w art. 5 ust. 1 dyrektywy 2005/29/WE. W kolejnych przepisach tego aktu prawnego znalazły się rozmaite doprecyzowania, mające prowadzić do jak najpełniejszej ochrony interesu konsumentów. Trzeba przyznać, że szczegółowość niektórych przepisów jest zadziwiająca.
Czym jest agresywna praktyka handlowa?
W art. 8 dyrektywy 2005/29/WE znalazła się definicja agresywnej praktyki handlowej. Taka praktyka występuje, gdy mamy do czynienia z nękaniem, bezprawnym naciskiem lub przymusem (również z wykorzystaniem siły fizycznej), które prowadzą lub mogą prowadzić do znacznego ograniczenia swobody wyboru po stronie przeciętnego konsumenta lub jego swobody zachowania względem produktu. W myśl dyrektywy, agresywna praktyka handlowa powinna też powodować lub stwarzać realną możliwość spowodowania podjęcia przez konsumenta decyzji dotyczącej transakcji, której w innych okolicznościach nie podjąłby. Oprócz tego, dyrektywa wskazuje, że w każdym rozpatrywanym przez administrację lub sąd państwa członkowskiego przypadku należy brać pod uwagę całokształt okoliczności faktycznych i cech postępowania przedsiębiorcy.
Precyzyjne wskazówki dyrektywy
Odwołania do pojęć takich jak bezprawny nacisk, nękanie i przymus znalazły się w art. 9 dyrektywy. Przepis ten wskazuje, że przy ustaleni czy są one stosowane w ramach danej praktyki handlowej należy wziąć pod uwagę m.in. czas i miejsce czynu, rodzaj i uporczywość zachowania oraz, co warte uwagi, wykorzystanie przez przedsiębiorcę realnego, konkretnego nieszczęścia lub okoliczności tak poważnych, że powodują one ograniczenie zdolności konsumenta do oceny proponowanej transakcji (śmierć osoby bliskiej, pożar, powódź, ciężka choroba).
Prawodawca unijny zdefiniował też bezprawny nacisk (art. 2 lit. J dyrektywy 2005/29WE). Określił go jako wykorzystanie przewagi wobec konsumenta po to, by wywrzeć nań presję powodującą, że jego zdolność do podjęcia świadomej i wolnej decyzji ulega znacznemu ograniczeniu. Użycie siły fizycznej lub groźba jej użycia nie są konieczne, wystarcza oddziaływanie na psychikę.
Na zakończenie warto zauważyć, że przy implementacji dyrektywy do prawa polskiego zrezygnowano z określenia „bezprawny nacisk”, zastępując je słowami „niedopuszczalny nacisk”. Na czym polega taki nacisk wskazuje art. 8 ust. 2 ustawy o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym. Zgodnie z nim, niedopuszczalny nacisk to każdy rodzaj wykorzystania przewagi nad konsumentem, którego efektem jest znaczne ograniczenie zdolności podjęcia przez przeciętnego konsumenta świadomej decyzji co do umowy. W uzasadnieniu projektu ustawy możemy przeczytać, że terminologię zmieniono jedynie by zastosować pojęcia znane prawu polskiemu.
Na podstawie: K. Osajda, Ustawa o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym. Komentarz, C.H. Beck, Warszawa 2019.
